کودکان به وسیله اسباب‌بازی مهارت‌های گوناگون را در خود رشد و پرورش می‌دهند.  کودک از طریق بازی با عروسک‌ها، ماشین‌ها، قطارها، هواپیماها، وسایل خانگی کوچک و… نقش‌های مختلف زندگی را فرا می‌گیرد و تصویری از وظایف افراد جامعه در ذهن خود می‌پروراند. بازی کار کودکان است و وسیله‌ی کار آن‌ها اسباب‌بازی است. کودکان نیز هم‌چون بزرگسالان که برای انجام کارهایشان نیاز به وسایل و ابزارهای مناسب دارند، به اسباب‌بازی‌هایی متناسب با سن، جثه و نوع فعالیت‌شان احتیاج دارند. حتی کودکانی که اسباب‌بازی تخصصی و ویژه‌ای ندارند، در طول روز، خود را با انواع وسایل خانه اعم از کاسه، بشقاب، قاشق، تلفن، کمد لباس‌ها و… سرگرم می‌کنند.

اسباب‌بازی برای کودکان ابزاری است که به وسیله‌ی آن مهارت‌های گوناگون را در خود رشد و پرورش می‌دهند. کودک از طریق بازی با عروسک‌ها، ماشین‌ها، قطارها، هواپیماها، وسایل خانگی کوچک و… نقش‌های مختلف زندگی را فرا می‌گیرد و تصویری از وظایف افراد جامعه در ذهن خود می‌پروراند. از طریق بازی با انواع پازل‌ها، جورچین‌ها، مکعب‌ها و مهره‌های سرهم کردنی مهارت‌های حرکتی ریز دست‌ها، هماهنگی بین چشم و دست و قدرت تفکر را در خود پرروش می‌دهد؛ و زمانی که با توپ بازی می‌کند، واگن‌های دستی‌اش را می‌کشد، تاب می‌خورد، الاکلنگ و سرسره سوار می‌شود و طناب‌بازی می‌کند، مهارت‌های حرکتی دست و پاهایش را تقویت می‌کند. بازی برای کودک عین زندگی است. در حقیقت تصور دنیایی بدون بازی و اسباب‌بازی برای کودک غیرممکن است. اسباب‌بازی به رشد و تکوین شخصیت کودک کمک می‌کند.
هیچ چیز برای کودک جای اسباب‌بازی را نمی‌گیرد. او نه تنها با عروسک، ماشین و یا خرس پشمالویش بازی می‌کند، بلکه به او روح می‌دهد، با او دوست می‌شود، با او درددل می‌کند و نگرانی‌هایش را با او در میان می‌گذارد. کودکان می‌توانند از طریق بازی با اسباب‌بازی‌های خود، تجربه‌های محدودشان را وسعت و غنا بخشند و تجسمی از زندگی واقعی در خیال خود بسازند. یک اسباب‌بازی خوب باید مقدم بر رشد کودک باشد، یعنی او را رشد دهد. والدین باید بدانند، تمایل کودکان به بازی و علاقه‌ی شدید آن‌ها به داشتن انواع اسباب‌بازی نشانه‌ی سلامت عقل و کنجکاوی آن‌هاست. کودکی که بازی بخشی از زندگی روزانه‌ی او را تشکیل می‌دهد، نسبت به کودک گوشه‌گیر و منزوی، از اخلاق فردی و اجتماعی بالاتری برخوردار است. یک اسباب‌بازی خوب باید موجب:
پرورش قوه‌ی خلاقیت وآفرینندگی کودک شود.
پرورش قوه‌ی خیال و تصور کودک شود.
درک و فهم کودک از قوانین طبیعی شود.
ارتقای فرهنگی کودک شود.
بسط توانایی‌های کودک شود.
بهترین اسباب‌بازی‌هایی که موجب رشد قدرت تفکر کودک می‌شوند، اسباب‌بازی‌هایی هستند که شکل و اندازه‌ای خاص ندارند و کودک می‌تواند به ذوق و سلیقه‌‌ی خود آن‌ها را تغییر دهد. وسایلی مثل گل رس، چوب، خمیر، ظرف‌های کوچک و بزرگ آب، مکعب‌های یک اندازه، تکه‌های پارچه، نخ‌های رنگی، مقوا، کاغذهای رنگی و… موجب تخلیه‌ی هیجانی، پرورش قدرت خلاقیت و درک ویژگی‌های مواد (مثل وزن، اندازه، سطح، حجم و…) می‌شود
برای مثال، زمانی که کودک تکه‌ای چوب را در ظرف آب می‌اندازد، متوجه می‌شود که چوب روی آب می‌ماند، اما وقتی تیله یا مهره‌ای فلزی را در ظرف آب می‌اندازد، به ته ظرف می‌رود. همین‌جا کودک متوجه می‌شود که تکه چوب به رغم بزرگ‌تر بودن روی سطح آب شناور می‌ماند، در حالی که مهره با وجود این‌که کوچک‌تر است به ته ظرف می‌رود. بسیاری از بازی‌هایی که کودکان انجام می‌دهند، به میزان زیادی می‌تواند بر تجربه‌های آن‌ها در سنین بزرگسالی تاثیر گذارد. اگر بازی را عاملی بدانیم که بدان وسیله کودک خود را با جنبه‌های مختلف زندگی آشنا می‌سازد و به او در سازگاری با محیط کمک می‌کند، باید بپذیریم که برای انتخاب بازی و اسباب‌بازی مناسب دقت و هوشیاری بیشتری به کار ببریم.
 توانایی‌ها، ویژگی‌ها و علایق کودکان
به منظور شناخت اسباب‌بازی متناسب با رشد کودک، ابتدا به بررسی توانایی‌ها و ویژگی‌های کودکان می‌پردازیم:
۱- دویدن، پریدن، بالارفتن و حفظ تعادل بدن در کودکان پنج سال به خوبی شکل گرفته است.
۲- علاقه‌مند به خطرکردن، سنجیدن قوا و مهارت جسمانی، انجام حرکات آکروباتیک و فعالیت‌های پرتحرک.
۳- افزایش مهارت‌های دستی (انگشتان)، مثل بریدن کاغذ با قیچی بر روی یک خط صاف، مداد به دست گرفتن (مثل یک فرد بزرگسال)، نخ کردن مهره‌های کوچک، سرهم کردن اسباب‌بازی‌های ریز و کوچک. توجه داشته باشید اگر کودک خردسال تمایل به گذاشتن این اسباب‌بازی‌ها به دهان دارد، آن‌ها را از دسترس‌اش دور نگه دارید.
۴- چیدن مکعب‌های کوچک و بزرگ بر روی هم (خانه سازی)، ساختن برج و خانه‌های بزرگ، با کارتن و مقوا.
۵- علاقه‌ی شدید به بازی‌های توپی (به ویژه کودکان پنج سال به بالا) و تبعیت از قوانین و امتیازهای بازی.
۶- تمایل به انجام بازی‌های عددی ساده، رونویسی از روی حروف، جورکردن پازل‌ها، ردیف کردن اشکال. کودکان بالای ۵ سال تمایل دارند، این پازل‌ها را چندین و چند بار درست کنند و خراب کنند.
۷- علاقه‌مند به دانستن علوم طبیعی (مثل زندگی جانوران، گیاهان، طبیعت، کره زمین، ستاره‌ها و…) و چگونگی کارکرد آن‌ها.
۸- علاقه‌مند به بازی‌های نمایشی و صحنه‌سازی‌های زندگی واقعی روزمره.
۹- تمایل به انجام بازی‌های گروهی (علاقه‌ای به انجام بازی‌های مسابقه‌ای ندارند، زیرا از باختن متنفرند).
۱۰- لذت بردن از بازی‌های مهره‌ای (مثل منچ و مارپله)، تنها برای آزمودن شانس خود در بردن.
ویژگی‌های اسباب‌بازی‌های کودکان
همه ساله هزاران نوع اسباب‌بازی برای بازی کودکان ساخته می‌شود که در وهله‌ی اول باید سرگرم کننده و در وهله‌‌ی دوم جوابگوی نیاز رشدی آنان باشد. اسباب‌بازی باید متناسب با سن و نیاز کودک باشد. برای مثال، کودکان بالای ۲ تا ۵/۱ سال که توانایی راه رفتن را تازه پیدا کرده‌اند، می‌توانند برای تقویت ماهیچه‌های پا و رشدعضلانی‌شان، واگن‌های سبک و کوچکی را که با نخ بسته شده‌اند، بکشند؛ یا اسباب‌بازی‌هایی که قطعه‌های ریز و کوچک دارند، برای کودکان زیر سه سال مناسب نیست؛ یا اسباب‌بازی‌هایی که لبه‌ها و گوشه‌های تیز و برنده دارند، برای کودکان زیر هشت سال خطرآفرین است.
الف- نوزادان، نوپایان و کودکان خردسال
برای کودکان زیر یک سال باید اسباب‌بازی‌ها و یا وسایلی تهیه کرد که در معرض دید او قرار بگیرند و کودک بتواند با دقت به آن‌ها نگاه کند. هم‌چنین قرار دادن اشیای مختلف در اطراف کودک موجب تقویت حس بینایی و تقویت عضلات چشم آن‌ها می‌شود. انواع اسباب‌بازی‌های مناسب نوزادان و نوپایان عبارتند از: صورتک‌هایی شبیه صورت انسان و نصب آن در فاصله‌ی یک متری دید نوزاد؛ آویزان کردن عروسک و وسایل رنگی گوناگون در بالای تخت یا تشک کودک؛ در اختیار گذاشتن جغجغه، زنگوله و اسباب‌بازی‌های صدادار و دالی بازی با عروسک. کودک خردسال به اسباب‌بازی‌هایی نیاز دارد که حواس پنج‌گانه‌ی او را تحریک کند. اسباب‌بازی‌های مناسب برای کودکان زیر یک سال باید رنگ‌ها، شکل‌ها، ترکیب‌ها و ویژگی‌های متنوع و جالبی داشته باشند. باید صداهای ملایم و موزونی تولید کنند تا حس شنوایی کودک را تحریک کنند. برای یک کودک دو تا سه ساله که هنوز دامنه‌ی افکار و تصوراتش شکل نگرفته است، محرک اولیه‌ی بازی می‌تواند اسباب‌بازی و وسایلی باشد که در اختیار کودک قرار می‌گیرد. هدف و موضوع بازی به تدریج و ضمن بازی شکل می‌گیرد. در کودکان در این سنین توجه به این نکات مهم است:
۱- کودکان شش تا هجده ماهه نیاز به اسباب‌بازی‌هایی دارند که بتوانند به طور گازانبری با انگشتان‌شان بگیرند و آن را به دهان ببرند. از آن جایی که معمولا این کودکان در حال دندان درآوردن هستند، دوست دارند هر چه به دست می‌آورند میان فک‌های خود فشار دهند. به همین دلیل باید اسباب‌بازی‌هایی به آن‌ها داد که قابل شست وشو، نشکن، بدون مو وغیرفلزی باشد. هم‌چنین حتما توجه کنید که چشم‌ها، بینی، دکمه‌ها و سایر قطعات اسباب‌بازی کاملا به هم چسبیده باشد و به راحتی کنده نشوند. چرخ ماشین‌های کوچک اسباب‌بازی را بررسی کنید و از محکم بودن آن‌ها اطمینان حاصل کنید.
۲- دقت کنید درون جغجغه‌ها، زنگوله‌ها و دندان‌گیرهای کودکان اجزای ریز و کوچکی نباشد که هنگام شکسته شدن در گلوی کودک فرو روند.
۳- اسباب‌بازی یا بازیچه‌ای که قسمتی از آن شکسته شده است را از دسترس کودک دور نگه دارید.
۴- اسباب‌بازی یا بازیچه‌ای که دارای نخ، روبان یا نوار بلندی است، برای کودکان خردسال خطرناک است، زیرا ممکن است بند آن دور گردن کودک بپیچد و موجب خفگی کودک شود. هیچ‌گاه اسباب‌بازی آویخته‌ای که دست کودک به آن برسد، بالای سر او نصب نکنید.
۵- از دادن سکه، مهره، تیله، توپ‌های کوچک (به قطرسه تا چهار سانتی‌متر) به دست کودکان خردسال خودداری کنید.
۶- اسباب‌بازی‌هایی که از پلاستیک یا کائوچوی نازک ساخته شده‌اند را از دسترس کودکان خردسال دور نگه دارید، زیرا ممکن است شکسته شوند و دست کودک را ببرند.
۷- اگر قصد تهیه‌ی وسایل نقاشی (مدادهای شمعی، ماژیک، رنگ‌های گوناگون و…) برای کودکان را دارید، حتما توجه کنید که با رنگ‌های ضد حساسیت ساخته شده باشند.
۸- از آن‌جایی که کودکان مشتاق فعالیت و حرکت هستند، اسباب‌بازی‌های آن‌ها هم باید این نیاز آنان را تامین کنند. به همین دلیل اسباب‌بازی‌هایی که قطعات‌شان حرکت می‌کنند (مثل خم شدن دست و پای عروسک یا چرخیدن و باز شدن درهای ماشین یا اسباب‌بازی‌هایی که جدا می‌شوند و مجددا وصل می‌شوند) انگیزه‌ی بیشتری برای بازی در کودک به وجود می‌آورند.
اسباب‌بازی باید از لحاظ جنس، طراحی، رنگ و مواد به کار برده شده، ایمن و بی ضرر باشد.
ب- کودکان دبستانی
۱- اگر برای کودک دوچرخه، سه‌چرخه، کفش اسکیت، اسکوتر و… تهیه می‌کنید، حتما به همراه آن کلیه‌ی وسایل ایمنی از قبیل: کلاه، بازوبند، مچ‌بند و ضربه‌گیر آرنج را نیز تهیه کنید. به فرزندتان باد بدهید که چگونه باید از آن‌ها استفاده کند. بیشتر فروشگاه‌های ورزشی این‌گونه وسایل ایمنی را هم زمان با وسیله‌ی ورزشی، در اختیار خریداران قرار می‌دهند.
۲- اسباب‌بازی‌های برقی حتما باید ایمن و استاندارد باشند، سرپرستی و رسیدگی به این‌گونه اسباب‌بازی‌ها ضروری است.
اسباب‌بازی باید از لحاظ جنس، طراحی، رنگ و مواد به کار برده شده، ایمن و بی‌ضرر باشد. هم‌چنین عروسک‌ها، جغجغه‌ها و دیگر وسایل کودکان خردسال باید قابل شست‌وشو و ضدعفونی کردن باشند. اگر قصد تهیه‌ی وسایل نقاشی (مدادهای شمعی، ماژیک، رنگ‌های گوناگون و…) برای کودکان را دارید، حتما توجه کنید که با رنگ‌های ضدحساسیت ساخته شده باشند.
هر چه اسباب‌بازی ساده‌تر باشد، قوه‌ی ابتکار و خلاق کودک را بیشتر رشد می‌دهد. مثل اسباب‌بازی‌هایی که کودک می‌تواند بر روی آن‌ها کار کند، آن‌ها را تکه‌تکه کند، دوباره بسازد، با آن‌ها کشف کند، با آن‌ها فکر کند و از آن‌ها انگیزه بگیرد. هرچه اسباب‌بازی‌های کودک متنوع‌تر باشد، توانایی‌های بیشتری را در کودک پرورش خواهد داد.
اسباب‌بازی باید درک و فهم کودک از شکل‌ها، رنگ‌ها، صداها و اندازه را بالا ببرند.
هر کودکی به طور معمول سالیانه ده تا دوازده نوع اسباب‌بازی از اطرافیان خود دریافت می‌کند. اغلب کودکان با سه تا چهاراسباب‌بازی خود کاملا سرگرم بازی می‌شوند. اگر کودکی بیش از اندازه اسباب‌بازی داشته باشد، ممکن است نتواند تصمیم بگیرد که با کدام یک بازی کند. انتخاب اسباب‌بازی برای کودک باید بر اساس نیازهای ذهنی، جسمی، عاطفی و اجتماعی او باشد. وسایلی برای رشد قوای ذهنی کودک، مثل انواع کتاب‌های علمی، داستانی، تاریخی، شعر، انواع پازل‌ها، معماها، جورکردنی‌ها و…وسایلی برای رشد جسمانی کودک، مثل کشیدن یا هل دادن وسیله‌ای برای کودکان خردسال (چرخ‌دستی‌های کوچک، قطار، ماشین‌ها و…). برای کودکان بزرگ‌تر (شش تا نه سال) تاب، سرسره، الاکلنگ و….وسایلی برای رشد و تقویت حواس پنج‌گانه (بینایی، شنوایی، گویایی، لامسه و بویایی). وسایلی برای رشد مهارت‌های اجتماعی کودک، مثل عروسک‌های پدر، مادر، بچه، وسایل خانگی کوچک، وسایل مشاغل گوناگون و… اغلب این‌گونه وسایل ساده و حتی قابل درست کردن هستند. کودکان می‌توانند با توجه به قدرت تصور و خلاقیت‌شان آن‌ها را از جعبه‌های خالی، قوطی‌های پلاستیکی و کارتن‌های کوچک بسازند. وسایلی برای رشد قدرت خلاقیت کودک، مثل کاغذ، مقوا، مداد، مدادشمعی، مدادرنگی، تکه‌های چوب یک اندازه، کاموا، خمیر، گل رس، مدل‌ها و ماکت‌های ساخته شده، کتاب‌های طراحی، کاغذهای رنگی، کلاژها و…

منبع: روزنامه شرق

Admin