گفت‌گو با دکتر فریبا عربگل، فوق‌تخصص روان‌پزشكی كودک و نوجوان:

خانم دکتر! اصلا چرا باید در خرید اسباب‌بازی‌ برای بچه‌ها حساسیت به خرج داد و دقت کرد؟ مگر اسباب‌بازی‌ هم در تربیت و شکل‌گیری شخصیت ما نقش دارد؟
بله، به طور کلی بازی نقش مهمی ‌در بروز و نشان دادن احساسات، ارتباط با دیگران و شکل‌گیری شخصیت کودک دارد. انتخاب اسباب‌بازی هم یک بخش مهم در بازی است. لازم است که انتخاب و خرید اسباب‌بازی با هدف انجام شود. مثلا برخی اسباب‌بازی‌ها در تقویت قدرت تمرکز و توجه موثرند. بعضی خلاقیت و قدرت فکری بچه‌ها را بالا می‌برند. بعضی اطلاعات عمومی ‌بچه‌ها را بیشتر می‌کنند و برخی موجب تقویت مهارت‌های حرکتی می‌شوند. گاهی هم ممکن است هدف خرید اسباب ‌بازی‌ لذت بردن و شاد بودن بچه‌ها باشد. به هر حال، انتخاب اسباب‌بازی‌ مناسب موجب پرورش خلاقیت و افزایش توانایی‌های کودک و گسترش ارتباط او با دیگران و آماده‌سازی او برای نقش‌های واقعی‌اش در زندگی آینده می‌شود. مثلا وقتی برای یک دختربچه عروسک می‌خریم او را به طرف پذیرفتن نقش‌های متناسب با جنسیتش راهنمایی می‌کنیم. او در بازی با عروسک خود رفتار بزرگ‌ترها را تقلید می‌کند، می‌گوید عروسکم سردش شد، گرسنه شد یا خوابش می‌آید، باید به او شیر بدهم یا او را بخوابانم. او در این بازی به نوعی نقش مادری را تجربه می‌کند، نقشی که او قرار است در آینده در زندگی واقعی ایفا کند.
پس اسباب‌بازی را باید متناسب با جنسیت کودک انتخاب کرد؟
بله، ما برای یک پسربچه عروسک نمی‌خریم، چون نمی‌خواهیم در آینده مردی شود که نقش مادری را ایفا کند. او قرار است در آینده پدر شود و حتی اگر ببینیم که یک پسربچه به اسباب‌بازی‌‌های دخترانه، بازی با دختران یا پوشیدن لباس‌های دخترانه علاقه نشان می‌دهد، باید در وضعیت او دقت و توجه بیشتری کنیم.
یعنی باز هم می‌رسیم به این نکته که در خرید اسباب‌بازی‌ باید به جنبه‌های آموزشی توجه کرد؟
بهتر است این‌طور باشد و خرید اسباب‌‌بازی‌‌هایی که هیچ جنبه‌ی آموزشی ندارند، به تخلیه‌ی هیجانات کودک کمک نمی‌کنند و موجب ارتباط او با دیگران نمی‌شوند، محدود شود.
محدود شود؟ یعنی بعضی‌وقت‌ها اشکال ندارد؟
بله، اگر کودکی این نوع اسباب‌بازی‌ها را اصلا نداشته باشد و همیشه در حسرت تجربه یکی از آن‌ها بماند، ممکن است مشکلاتی به وجود بیاید. مثلا ماشین کنترلی را درنظر بگیرید. این اسباب‌بازی خیلی به تقویت خلاقیت کودک کمک نمی‌کند و جنبه‌ی آموزشی چندانی ندارد اما اگر بچه این اسباب‌بازی‌ را نداشته باشد، ممکن است با خودش فکر کند که چرا دیگران دارند و او ندارد و یا دلش بخواهد بداند ماشین کنترلی چه‌طور کار می‌کند.
ولی این روزها تنوع اسباب‌بازی‌‌ها خیلی زیاد شده! آیا درست است که برای بچه‌هایمان اسباب‌بازی‌‌های متنوع بخریم و اتاقش را با اسباب‌بازی پر کنیم؟
نه، منظورم این نبود. اگر این کار را بکنید که دیگر کودک فرصت کافی برای بازی با اسباب‌بازی‌هایش را ندارد و راه استفاده از آن‌ها را یاد نمی‌گیرد. خرید اسباب‌بازی‌ برای کودک باید جنبه تشویقی داشته باشد. بچه باید برای رسیدن به خواسته‌هایش کمی تلاش کند و صبر و انتظار بکشد. اگر ببیند که همیشه همه چیز برایش به‌راحتی و بدون هیچ تلاش و کوششی فراهم می‌شود، در آینده همین انتظار را خواهد داشت.
چه اسباب‌‌بازی‌هایی برای چه سنی مناسب است؟
دسته‌بندی مشخصی وجود ندارد اما تا ۲ سالگی باید بیشتر از اسباب‌بازی‌‌هایی استفاده ‌شود که تحریک حسی و حرکتی برای بچه‌ها ایجاد کند. مثلا جغجغه موجب تحریک سیستم شنوایی کودک می‌شود یا اسباب‌بازی‌‌های رنگی که بالای تخت کودک نصب می‌شود، قدرت بینایی کودک را تحریک می‌کند. اما در عین حال باید امن باشد. امن یعنی این‌که تیز و برنده نباشد و رنگ و جنسش طوری باشد که آسیب‌های فیزیکی و مسمومیت ایجاد نکند.
و بعد از دو سالگی چه‌طور؟
از دو سال به بالا اسباب‌بازی‌‌هایی بهترند که در تقویت خلاقیت، مهارت حل مسأله و تمرین برای ایفای نقش‌های دوران بزرگسالی نقش داشته باشند؛ مثل لگو یا جورچین. البته پدر و مادر وقتی می‌بینند کودک نمی‌تواند با این اسباب‌بازی‌‌ها کار کند، نباید خودشان این کار را انجام دهند. باید نظارت کنند تا او خودش با این اسباب‌بازی‌‌ها کار کند.
گاهی وقتی بچه‌ها یک اسباب‌بازی‌ را در ویترین مغازه می‌بینند، به اصرار از ما می‌خواهند آن اسباب‌بازی‌ را بخریم. در این‌مواقع باید چه‌طور با کودک برخورد کرد؟
چه در مورد خرید اسباب‌بازی‌ و چه در موارد دیگر اصل کلی این است که اگر خواسته‌ی کودک منطقی بود و ما تشخیص دادیم که نیاز دارد برایش می‌خریم اما اگر دیدیم چیزی را می‌خواهد که مانند همان را دارد یا به تشخیص ما خواسته‌اش غیرمنطقی است، آن وقت باید به او بی‌توجهی کنیم.
توصیه‌ی آخر
والدین برای بازی با بچه‌ها وقت بگذارند و در بازی با آن‌ها شریک شوند و طوری بازی کنند که انگار خودشان هم بچه هستند. این کار موجب می‌شود ارتباط بین والدین و کودک تقویت شود و در موقع لزوم کودک از والدین حرف‌شنوی داشته باشد.

منبع: راسخون/ گفتگو با دکتر فریبا عربگل، فوق‌تخصص روانپزشكی كودک و نوجوان

Admin