اسباب‌بازی باید متناسب با ویژگی‌های سنی و جسمی و روانی کودک باشد تا اثرات مفید داشته باشد وگرنه برای کودک مضر خواهد بود، به‌گونه‌ای که «ژان پیاژه» روان‌شناس معروف تاکید کرده که والدین باید در انتخاب اسباب‌بازی فرزند خود نهایت دقت و حساسیت را داشته باشند، چون اسباب‌بازی باعث شکل‌گیری تمایلات عاطفی و روانی فرزندان آن‌ها خواهد شد و در صورتی که این حساسیت و دقت را نداشته باشند، شخصیت فرزند آنان برخلاف انتظارشان شکل خواهد گرفت. پژوهش‌های متعدد شاخص‌های مختلفی را برای انتخاب یک اسباب‌بازی خوب بیان کرده‌اند که در این‌جا برخی به اجمال ارائه شده‌اند.

شاخص اول، تناسب سن کودک با اسباب‌بازی است. به‌طوری‌که کودک با کمال میل آن‌را بپذیرد، از بازی با آن لذت ببرد و از نظر وزن و اندازه با ویژگی‌های فیزیکی کودک و هم‌چنین توانایی دهنی وی هماهنگی داشته باشد.
شاخص دوم، تناسب جنسیت کودک با اسباب‌بازی است که باید به دخترانه بودن، پسرانه بودن، صفات آن‌ها و نوع اسباب‌بازی‌های آن‌ها تفاوت قائل شد. تحقیقات مختلفی در خصوص تمایلات پسران و دختران به اسباب‌بازی‌های مختلف نشان داده است که اسباب‌بازی‌های مربوط به پسران، از نوع چرخ‌دار مانند اتومبیل، دوچرخه، ماشین، قطار و… بوده و آن‌ها از اسباب‌بازی‌هایی مثل ساعت، آهن‌ربا، اسباب‌بازی‌های بیرون از خانه، ورزشی از نوع توپ، اسکیت و اسباب‌بازی‌های حیوانی، نظامی، آموزشی، هنری لذت می‌برند. در حالی‌که اسباب‌بازی‌های دختران شامل انواع اسباب‌بازی از نوع عروسک، خانه‌های عروسکی، طروف آشپزخانه و… است. اگرچه استفاده از عروسک‌ها بیشتر مورد توجه دختران است اما این موضوع به نوع عروسک هم بستگی دارد. دختران شش برابر بیشتر از پسران دارای عروسک‌های زنانه و نه برابر بیشتر دارای عروسک‌های بچه هستند. درصورتی‌که هم پسران و هم دختران به اندازه یکسانی دارای عروسک‌هایی از جنس مذکر هستند. عروسک‌هایی که پسران ترجیح می‌دهند با آن بازی کنند شامل انواع عروسک‌های سرباز، مردان کابویی و… بوده‌اند. هم‌چنین تحقیقات دیگر نیز نشان دادند که دختران اسباب‌بازی‌های مختلفی مثل عروسک‌ها، لباس و جواهرات، اسباب‌بازی های تزئینی، اسباب‌بازی‌های موزیکال و… را دوست دارند، در حالی‌که پسران از اسباب‌بازی‌های ورزشی، چرخ‌دار (ماشین، موتور و…)، نظامی، اسلحه و ساعت و… لذت می‌برند. هم‌چنین تحقیقات نشان می‌دهد ترجیح کودکان به اسباب‌بازی‌هایی است که خودشان آن‌ها را انتخاب کرده‌اند.
در تحقیقی که توسط بلیکمور و سنترز در سال ۲۰۰۵ تحت عنوان «مشخصه‌های اسباب‌بازی دختران و پسران» انجام شد از حدود ۱۳۰۰ فارغ‌التحصیل مقطع کارشناسی‌ارشد خواسته شد تا ۱۲۶ اسباب‌بازی پسر و دختر را طبقه‌بندی کنند. آن‌ها اسباب‌بازی‌های مختلف را در پنج طبقه اسباب‌بازی‌های کاملا مردانه، نسبتا مردانه، خنثی، نسبتا زنانه و کاملا زنانه قرار دادند. بعد از بررسی اولیه مشخص شد که اسباب‌بازی‌های مربوط به دختران اسباب‌بازی‌هایی هستند که شاخص‌هایی مانند جذابیت فیزیکی، پرورش مهارت‌های خانگی و… دارند. در حالی‌که اسباب‌بازی‌های مربوط به پسران دارای شاخص‌هایی از جمله خشونت، رقابت، هیجان و حتی اسباب‌بازی‌های خطرناک بودند. نکته جالب این‌که اسباب‌بازی‌های آموزشی و توسعه مهارت‌های مختلف، اسباب‌بازی‌هایی بودند خنثی و یا نسبتا مردانه.
شاخص سوم، ایمنی اسباب‌بازی است؛ باید اسباب بازی‌های ایمن و بی‌خطر تولید شوند که موجبات تهدید فیزیکی برای کودک و نوجوان را نداشته باشند.
شاخص چهارم، قیمت اسباب‌بازی است که یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های والدین است. لذا خرید اسباب‌بازی ارزان‌قیمت وقتی معیارهای مختلف داشته باشد غیر منطقی نیست.
شاخص پنجم، تناسب اسباب‌بازی با فرهنگ و ارزش‌های جامعه است که یکی از بهترین اهداف و کارکردهای اسباب‌بازی است.
شاخص ششم، تنوع اسباب‌بازی است، چون انسان دارای توانمندی‌های گوناگون است و هریک از این توانمندی‌ها نیاز به راه‌کارهای متنوعی دارد، بنابراین تنوع اسباب‌بازی باعث رشد و شکوفایی استعدادهای مختلف در کودکان و رشد همه‌جانبه در آنان می‌شود.

شاخص هفتم، کاربرد اسباب‌بازی است که از آن می‌توان برای تعلیم مفاهیم مختلف استفاده کرد که باعث افزایش خزانه‌ی لغات و هماهنگی عضلات در سنین مختلف کودکی شده و فرصت آموختن و دست‌رسی به محیط را بیشتر مهیا می‌کند و از کاربرد تشخیصی اسباب‌بازی هم می‌توان برای تشخیص رشد اجتماعی، شخصیتی و ذهنی کودک و از کاربرد درمانی آن هم برای حل مشکلات رفتاری و درمان ناتوانی‌ها استفاده کرد.
شاخص هشتم، ظاهر اسباب‌بازی است یعنی توجه به ظاهر و جذابیت ظاهری اسباب‌بازی مثل بسته‌بندی و رنگ و…

از کتاب «کودک ایرانی و اسباب‌بازی؛ تحلیلی بر رفتار مصرف کننده»

به‌سفارش: شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباب‌بازی

تهیه و تدوین: گروه پژوهشی اقتصاد فرهنگ

نویسندگان: سجاد خانی، محمدمهدی ایزدخواه، محمد اسدی

Admin