دکتر رزیتا داوری آشتیانی، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی

بازی یک نیاز اساسی برای رشد و تکامل کودکان محسوب می‌شود و می‌تواند جنبه‌های مختلف رشد فیزیکی، اجتماعی، هیجانی، زبانی و شناختی کودک را تحت تاثیر قرار دهد. این تاثیر تاحدی است که امتناع از بازی کردن در کودکان به اندازه‌ی امتناع آن‌ها از خوردن و خوابیدن اهمیت دارد. در بازی‌های فیزیکی چون «لی‌لی کردن»، «گرگم به هوا» و «گل کوچیک» بچه‌ها هیجانات مثبت پیدا می‌کنند که به دنبال آن سیستم‌های قلبی عروقی و ایمنی آن‌ها فعالیت بهتری خواهد داشت. همچنین این بازی‌ها قدرت حرکتی، تعادل و مهارت‌های حرکتی را نیز افزایش می‌دهند.
از طرفی مهارت‌های شناختی کودکان هم در حین بازی یا بازی با اسباب‌بازی افزایش می‌یابد. به‌طورمثال شناخت رنگ‌ها، طبقه‌بندی اشکال، راه‌های حل مسأله در هنگام بازی‌های فکری می‌تواند تقویت شود. در بازی‌های انفرادی نظیر بازی با پازل و بلوک‌های خانه‌سازی نیز خلاقیت کودک تقویت می‌شود و او می‌آموزد که چگونه خود را به‌طور مستقل سرگرم سازد. در سنین ۲ تا ۳ سالگی معمولا بازی‌ها به شکل انفرادی انجام می‌شود. با افزایش سن به ۵ تا ۶ سالگی به‌تدریج بازی‌ها به سمت بازی‌های گروهی پیش می‌رود و کودکان همکاری و کنترل هیجانات را در حین بازی می‌آموزند.
کودکان درسنین ۱۸ تا ۲۴ ماهگی شروع به بازی‌های نمادین یا خیالی می‌کنند. به‌طورمثال کودک به عروسکش غذا می‌دهد، به شکل نمادین از ظرفی که هیچ چیز در آن نیست غذا می‌خورد و در سنین بالاتر نقش بزرگ‌ترها را با دوستانش اجرا می‌کند. در این بازی‌ها کودک مهارت‌های زبانی، استمرار در بازی، افتراق واقعیت از خیال و همدلی را می‌آموزد. برای مثال وقتی در نقش مادر بازی می‌کند با مسوولیت‌ها و نقش محوری مادر بیشتر آشنا می‌شود و همدلی در او شکل می‌گیرد. مطالعات نشان می‌دهند کودکانی که کم‌تر تلویزیون تماشا می‌کنند و بیشتر بازی‌های خیالی و اجتماعی انجام می‌دهند در ارتباطات اجتماعی موفق‌ترند.
با این پیش‌زمینه باید دقت کرد که یکی از نکات مهم در بازی کودکان انتخاب اسباب‌بازی است. برخلاف باور عموم هرچه اسباب‌بازی ساده‌تر باشد فرصت خلاقیت و نوآوری بیشتری برای کودک فراهم می‌کند. با استفاده از شن‌های بهداشتی، خمیربازی و یا بلوک‌های ساده‌ی خانه‌سازی کودکان می‌توانند بر اساس رشد شناختی‌شان اشکال متنوعی را با دست خود بسازند. این در حالی است که یک آدم‌آهنی که فقط از خودش صدایی تولید می‌کند و یا یک ماشین پر زرق و برق کنترلی بعد از مدت کوتاهی جذابیت خود را برای کودک از دست می‌دهد.
در انتخاب اسباب‌بازی بهتر است فرهنگ و عرف جامعه نیز مد نظر قرار گیرد. سن کودکان نیز عامل مهمی در تعیین نوع اسباب‌بازی برای آن‌ها است. همچنین ایمنی و استحکام اسباب بازی‌ها نیز اهمیت بسیاری دارد.
اما اسباب‌بازی‌های دیجتالی و ویدئوگیم‌ها هم تاثیراتی بر رشد کودکان دارند و بچه‌ها برای استفاده از این بازی‌ها باید نکاتی را رعایت کنند. بازی‌های کامپیوتری که امروزه برای کودکان جذابیت زیادی نیز دارند در صورت استفاده نامناسب می‌تواند آثار سوئی بر رشد و تکامل آن‌ها داشته باشد. خصوصا باید توجه کرد که استفاده از ابزارهای دیجیتال برای کودکان زیر ۲سال توصیه نمی‌شود.
باید توجه کرد که به دلیل تنوع زیاد و هیجاناتی که در این بازی‌ها وجود دارد، کودک کمتر می‌تواند از بازی‌های دیگری که برای رشد اجتماعی او لازم است لذت ببرد و می‌خواهد از هر فرصتی برای بازی‌های کامپیوتری استفاده کند. از طرفی رابطه‌ی افزایش پرخاشگری در کودکان با میزان استفاده از بازی‌های کامپیوتری پرهیجان و باخشونت بالا نیز اثبات شده است. بنابراین استفاده از این ابزارها باید با نظارت خانواده در مورد نوع بازی و مدت زمان آن صورت گیرد.

Admin