روان‌شناسان، دوره‌ی کودکی و نوجوانی را از مهم‌ترین دوران رشد انسان می‌دانند و معتقدند شخصیت افراد در این دوران شکل می‌گیرد. تجربه‌های دوران کودکی، بالاترین اهمیت را در شکل‌گیری الگوهای شناخت رفتار فرد در ابعاد گوناگون زندگی آینده‌اش دارد که یکی از این تجربه‌ها، بازی‌کردن است. بازی ابزاری است که توسط آن، کودکان قابلیت‌های فیزیکی، فکری، عاطفی، اجتماعی و ذهنی خود را توسعه می‌دهند. بازی شرایط ذهنی و بستر منحصربه‌فردی را برای استدلال، حل مسئله و تلاش‌های نوآورانه و خلاقانه فراهم می‌آورد. پیتر گری، روان‌شناس، پنج ویژگی برای بازی‌ها بیان می‌کند. این ویژگی‌ها عبارتند از این‌که اول، بازی فعالیتی‌ست که توسط خود فرد انتخاب شده و راهبری می‌شود. دوم، بازی فعالیتی‌ست که در آن، ابزارها ارزشمندتر از اهداف هستند. سوم، ساختار و قوانین بازی از طرف محیط دیکته نمی‌شود؛ بلکه از ذهن بازی‌کننده‌ها جاری می‌شود. چهارم، بازی‌ها تخیلی بوده و معمولا از زندگی واقعی فاصله دارند و پنجم، بازی یک ذهن فعال و هشیار ولی بدون استرس را درگیر خود می‌کند.
کودرویتز و والاس انواع بازی‌ها را در میان چهار دسته‌ی: حسی، فانتزی، ساختنی و چالشی طبقه‌بندی کرده‌اند و عقیده دارند هر نوع بازی، از انواع اسباب‌بازی فیزیکی تا بازی‌های ویدیویی، برای هر سنی را می‌توان با این طبقه‌بندی مورد بررسی قرار داد.
بازی‌های حسی: صرفا با درگیر کردن حس زیبایی دوستی، سرگرمی ایجاد می‌کند، مثل: انواع جغجغه‌ها و یا جعبه‌های موسیقی.
بازی‌های فانتزی: نقش‌آفرینی فرد را نیز به دنبال دارند. «خاله‌بازی» را می‌توان به عنوان خالص‌ترین شکل فانتزی در کودکان به حساب آورد. در بازی‌های ویدیویی نیز سبکی تحت عنوان سبک نقش‌آفرینی وجود دارد که محیط‌های مختلف (جنگی و یا زندگی معمولی) را شبیه‌سازی نموده و فرد را در موقعیت‌های مختلف آن قرار می‌دهد.
بازی‌های ساختنی: در این‌گونه بازی‌ها، خلاقیت افراد صرف «ساخت و ایجاد» می‌شود. «گِل‌بازی» معروف‌ترین شکل این بازی‌ست و مجموعه اسباب‌بازی‌های «لگو» مبتنی بر این طیف از بازی‌ها ساخته شده‌اند.
بازی‌های چالشی: این‌گونه بازی‌ها که عموما به صورت گروهی طراحی می‌شوند، اهدافی تعیین شده دارند و افراد درگیر در بازی، به چالش برای زودتر رسیدن به هدف یا دست‌یابی به اهداف متضاد می‌پردازند.
در این میان اسباب‌بازی‌ها از اولین چیزهایی هستند که کودک نسبت به آن‌ها حس مالکیت دارد. با توجه به گستردگی و تنوع قابل توجه مصرف‌کنندگان اسباب‌بازی، این صنعت به یکی از شاخص‌ترین صنایع دنیا در حوزه‌ی سرگرمی تبدیل شده است. به‌عنوان مثال، کمپانی ماتل با عرضه‌ی باربی، یک دارایی فکری منحصربه‌فرد خلق نموده تا جایی که استودیوهای فیلم‌سازی و یا تولیدکنندگان پوشاک، حاضرند بابت اخذ مجوز استفاده از نام، تصویر و یا عروسک باربی در محصولات خود، به دارنده‌ی آن پول پرداخت کنند. کمپانی‌های لگو و هازبرو، نمونه‌های دیگری از این تولیدکنندگان پیشرو به حساب می‌آیند. در پژوهشی که توسط موسسه‌ی لیما به‌صورت سالانه انجام می‌شود، رده‌بندی پرطرفدارترین اسباب‌بازی‌های دنیا در میان پسران و دختران ارائه شده که لگو در میان پسران و باربی در میان دختران سرآمد بوده‌اند.
صنعت اسباب‌بازی در جهان، امروزه تنوع و گستردگی فوق‌العاده زیادی دارد. اسباب‌بازی‌ها و عروسک‌ها امروزه، هم از نظر کاربرد و هم از نظر طراحی بسیار متفاوت و گوناگون هستند. اسباب‌بازی‌ها به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که بتوانند متناسب با تمایلات دختران و پسران در هر گروه سنی و هر سلیقه‌ای باشند. اسباب‌بازی‌ها معمولا حتی پیش از این‌که کودکان به‌دنیا بیایند، در چیدمان اتاق کودک حضور دارند، یافته‌های مصاحبه با والدین کودکان نشان می‌دهد که تقریبا همه‌ی این افراد برای سیسمونی کودکان خود از اسباب‌بازی‌ها استفاده کرده‌اند. به همین دلیل کودک از آغاز فرایند شناخت جهان پیرامون خود با اسباب‌بازی‌ها آشنا می‌شود. نکته‌ی قابل توجه در این مورد این است که بسیاری از این اسباب‌بازی‌ها با طراحی شخصیت‌های انیمیشنی هستند، این موضوع باعث می‌شود تا کودک از همان ابتدا با این شخصیت‌ها آشنا شده و با آن‌ها انس بگیرد. از این رو کودکان ارتباط بسیار خوبی با اسباب‌بازی‌ها دارند و کم‌تر کودکی را می‌توان یافت که از اسباب‌بازی استفاده نکند. برآوردهای صورت گرفته در این پژوهش نشان می‌دهد که اندازه‌ی بازار اسباب‌بازی‌ها در کشورمان، به مبلغی بالغ بر هفت هزار میلیارد تومان در سال می‌رسد.
در بازار ایران هم اسباب‌بازی‌ها نسبتا با همان تنوعی که در بازار جهانی عرضه می‌شوند، حضور دارند. حضور شخصیت‌های مختلف انیمیشنی هم بر روی این اسباب‌بازی‌ها بسیار پررنگ است. با اتکا به مشاهداتی که در این پژوهش انجام شد، تقریبا می‌توان گفت که اسباب‌بازی‌های تمامی شخصیت‌های محبوب انیمیشنی در نزد مصرف‌کنندگان ایرانی در حال حاضر در بازار موجود است.

از کتاب «کودک ایرانی و اسباب‌بازی؛ تحلیلی بر رفتار مصرف کننده»

به‌سفارش: شورای نظارت بر ساخت، طراحی، واردات و توزیع اسباب‌بازی

تهیه و تدوین: گروه پژوهشی اقتصاد فرهنگ

نویسندگان: سجاد خانی، محمدمهدی ایزدخواه، محمد اسدی

Admin